Deze oorlog zal meer levens eisen door honger in Afrika dan door geweld in Oekraïne

De wereldorde schudt op zijn grondvesten. De kaarten worden opnieuw geschud en stra­tegische ontwikkelingsplannen voor de lange termijn worden herschreven. We maken plotseling kennis met een nieuwe stroom vluchtelingen die vooralsnog met open armen worden ontvangen. 

Het meest direct worden we geraakt door de hoge gasprijzen. De staat roept op om korter te douchen, de thermostaat lager te zetten en ­extra truien en dekens te gebruiken. Maar ook ons voedsel wordt duurder. We besteden ongeveer 8 procent van ons inkomen aan voedsel.

Die pijn kunnen we wel verdragen, maar hoeveel zwaarder is die pijn in landen waar tot wel 80 procent van het inkomen aan voedsel wordt besteed? Een kwart van de mensen in Afrika leeft in omstandigheden, waardoor ze geen zekerheid over voedsel hebben. De covidpandemie laat sporen al na, maar met de oorlog van nu in Oekraïne zullen er meer doden vallen door honger in Afrika dan in het oorlogsgebied zelf. Schrijnend is dat het Afrikaanse continent gebukt blijft gaan onder honderden miljoenen hongerende mensen en het Westen decennialang zijn rug naar Afrika heeft gekeerd.

Aziatische tijgers hebben wel een bodem gelegd

In navolging van Europa en Amerika hebben de Aziatische tijgers hun landbouwontwikkeling ondersteund met eigen middelen en donorgelden. Zo hebben ze een bodem gelegd voor de ontwikkeling van industrie en dienstensector. 

Het Afrikaanse continent is daarentegen decennialang ontmoedigd om te investeren in de landbouw. De ontwikkeling van de industrie voor de export van grondstoffen kreeg prioriteit. Daardoor zou landbouwontwikkeling onnodig zijn, omdat voedsel dan kon worden ingekocht. 

Het liberaliseringsbeleid van de Wereldbank en van donoren heeft verdere ondersteuning van de landbouw verschraald, door afbouw van subsidies en van publieke landbouwvoorlichtingsdiensten. Daar kwam nog bij dat de lokale productie onder druk werd gezet door onder andere  Europees beleid. Goedkoop voedsel werd in Afrika gedumpt en er werden maar mondjesmaat ontwikkelingsgelden toegekend aan landbouwontwikkeling.

Terwijl landbouwontwikkeling ontbreekt, groeit de bevolking nog altijd explosief. De Verenigde Naties schatten in 1990 het aantal mensen in Afrika in 2040 op 1,2 miljard, maar in 2019 op 2,2 miljard. Een groei die dan doorzet tot 4 miljard aan het einde van deze eeuw. Zonder een verbetering van de levensomstandigheden van de Afrikanen kan Europa overspoeld raken door migranten, die minder omarmd zullen worden dan die uit Oekraïne. 

Europa doet er goed aan zijn blik te richten op de landbouwontwik­keling van het Afrikaanse continent, en dat geldt zeker voor Nederland als wereldmacht op het gebied van landbouw en watermanagement. Die ontwikkeling moet de bodem leggen voor verbeterende welvaart.

De grond is schraal op het oude en verweerde continent Afrika

De daadwerkelijke bodem die de landbouwproductie moet dragen, is echter zeer schraal op het oude en verweerde continent Afrika. In de achttiende eeuw lieten Nederlandse boeren hun koeien en schapen grazen op omringende gronden, waarmee ze voedingsstoffen voor hun ­akkergronden verzamelden via de mest. Een gezin kon met deze bio­logische landbouw één ander gezin van voedsel voorzien.

Door gebruik van kunstmest, die de voedingstoffen voor planten leverden, konden opbrengsten omhoog en veel meer monden worden gevoed. Excessief gebruik ervan geeft echter milieuproblemen. Daarom zijn de huidige publiek-politieke sentimenten om kunstmest te verbannen begrijpelijk. Een route zonder kunstmest om de landbouw op het Afrikaanse continent te ontwikkelen zal echter leiden tot nog meer honger en armoede. De schrale gronden kunnen nauwelijks dierlijke mest produceren om een gezin van voldoende voedsel te voorzien, laat staan dat de landbouw de motor kan zijn van de algehele ontwikkeling van het continent.

Ruim de helft van het voedsel wereldwijd is geproduceerd met gebruik van kunstmest. Sri Lanka heeft het pad van de biologische landbouw gevolgd en de import van kunstmest gehalveerd. Het kampt nu met tekorten aan voedsel door meer dan gehalveerde opbrengsten, en keert op zijn schreden terug.

Voedselproductie in Afrika kan met minstens een derde terugvallen

Door de torenhoge grondstof­prijzen en de schaarste van kunstmest – door het wegvallen van producenten Rusland en Oekraïne – wordt geschat dat de voedselproductie in Afrika met minstens een derde kan terugvallen door verminderde importen van kunstmest. De ellende zal niet te overzien zijn.

Het verstandig gebruik van kunstmest, samen met beschikbare mest en gewasresten en aandacht voor kleinschalig management van regenwater zal milieuproblemen kunnen voorkomen. Het zal integraal onderdeel moeten zijn van een breed ontwikkelingspad van lange adem, waarbij verschillende democratieën de rijen sluiten voor een ­gezamenlijke aanpak. Terwijl acute gebeurtenissen ons aanzetten tot onmiddellijke actie, zal een langetermijn-investering in integraal land- en waterbouw op het Afrikaanse continent uiteindelijk zowel Europa als Afrika voortstuwen in de vaart der volkeren.

Lees ook:

Brengt de oorlog in Oekraïne de voedselvoorziening in gevaar?

De oorlog in Oekraïne is reden om in Europa meer voedsel te produceren en daarbij minder duurzaamheidseisen te stellen, vinden landbouworganisaties. Is de Europese voedselvoorziening in gevaar?

Bezette boerderijen, niet kunnen zaaien – het lot van de Oekraïense boeren treft de hele wereld

Er is een voedselcrisis aan het ontstaan door de Russische inval, vrezen landbouwexperts. De verhalen uit Oekraïne zijn verontrustend.